Zwolnienie od kosztów sądowych – jakie wymogi należy spełnić?

SOLVE > Blog > ODSZKODOWANIA > Zwolnienie od kosztów sądowych – jakie wymogi należy spełnić?
Młotek sędziowski

Osoba fizyczna może ubiegać się całkowite lub częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. W praktyce oznacza to konieczność złożenia wniosku, na podstawie art. 102 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z artykułem tym:

zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek”. Powyższe zastrzeżenie może rodzić problemy interpretacyjne, kiedy mamy do czynienia z sytuacją uzasadniającą zwolnienie od kosztów sądowych oraz czy fakt posiadania pracy ma znaczenie?

Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 9 listopada 2016 r., w sprawie o sygn. akt II CZ 126/16 wskazał, że „Zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane jedynie w sytuacjach wyjątkowych (…) instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi bowiem pomoc państwa dla osób, które ze względu na trudną sytuację materialną nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Pomoc ta dotyczy tylko osób, które z przyczyn obiektywnych, od nich niezależnych, nie mają środków na poniesienie tych kosztów i nie były w stanie ich zgromadzić decydując się na wniesienie i prowadzenie sprawy przed sądem. Strona przygotowująca się do procesu sądowego powinna być świadoma konieczności poniesienia wydatków z tym związanych, także w postaci kosztów sądowych i powinna się do tego przygotować przez poczynienie oszczędności. Jeżeli strona zdolna do pracy nie wykorzystuje lub ogranicza swoje możliwości zarobkowe w sposób nieuzasadniony albo fikcyjnie pozbywa się majątku, nie spełnia warunków uzasadniających zwolnienie od kosztów sądowych. Nie uzasadniają również zwolnienia od kosztów przejściowe trudności materialne strony zdolnej do pracy”.

Oznacza to, że problemy finansowe muszą być obiektywne, w tym także pozostawanie bez pracy musi być uzasadnione, a nie wynikające jedynie z braku chęci do podjęcia zatrudnienia.

Czy osoby posiadające zatrudnienie mogą liczyć na zwolnienie od kosztów sądowych?

Oczywiście! Niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacjami gdzie Klienci pomimo posiadania zatrudnienia żyją od wypłaty do wypłaty. Sąd Najwyższy wprawdzie podkreśla, iż chcąc wszcząć postępowanie powinniśmy się do tego przygotować i oszczędzać na przyszłe opłaty, niemniej czasami jest to często bardzo trudne, a zaoszczędzone pieniądze wydawane są np. na nieplanowanego lekarza czy dentystę, uniemożliwiając ponownie wniesienie opłaty od pozwu. W ten sposób powództwo mogłoby nie zostać nigdy wniesione. Dlatego też instytucja zwolnienia od kosztów, w tym także częściowego zwolnienia od kosztów została ustanowiona.

To czy wnosimy o częściowe czy całkowite zwolnienie od kosztów sądowych i czy wnosimy o nie w ogóle, zależne jest od indywidualnej sytuacji Klienta. Należy pamiętać, że zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych następuje tylko i wyłącznie na wniosek zainteresowanego. Sąd mając wiedzę o bardzo trudnej sytuacji osoby wnoszącej powództwo nie może dokonać zwolnienia samodzielnie z tzw. urzędu.

Co zatem trzeba zrobić aby zostać zwolnionym w całości, bądź w części z kosztów sądowych?

Należy złożyć wniosek wraz z oświadczeniem, zawierającym szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Takie oświadczenie posiada urzędowy wzór, który możesz pobrać tutaj. Jeżeli będziesz mieć jakiś problem z wypełnieniem, pomożemy, ale potrzebne nam będą dodatkowe informacje.

Jakie informacje są potrzebne do wypełnienia wniosku o całkowite lub częściowe zwolnienie od kosztów sądowych?

  1. informacje o rodzinie zamieszkującej z Tobą, majątku i zarobkach:

    • stan rodzinny, czyli informacja o wszystkich zamieszkujących z Tobą osobach, niezależnie od wieku (imię i nazwisko, data urodzenia, stopień pokrewieństwa lub powinowactwa),

    • informację o posiadanych nieruchomościach, takich których jesteś właścicielem lub współwłaścicielem (adres, powierzchnia działki i domu/mieszkania, szacunkowa wartość), w przypadku nieruchomości rolnych – adres, powierzchnia, szacunkowa wartość i sposób rolniczego wykorzystania. W gospodarstwie rolnym należy wyszczególnić osobno powierzchnię gruntów rolnych i leśnych oraz wskazać liczbę budynków, liczbę i rodzaj urządzeń służących do produkcji rolnej, liczbę i rodzaj żywego inwentarza,

    • informację o posiadanych oszczędnościach na rachunkach bankowych i w gotówce,

    • informację o posiadanych papierach wartościowych i innych prawach majątkowych, np. udziały, polisy inwestycyjne, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, polisolokaty.

    • informację o długach, które ktoś posiada względem Ciebie,

    • informację o posiadanych rzeczach, których wartość przekracza 5000 zł – najczęściej jest to samochód, ale może to być np. telewizor, obraz, biżuteria,

    • informację o dochodach osiąganych przez domowników – w tym informacja z jakiego tytułu (np. umowa o pracę, umowa zlecenia, emerytura, renta, zasiłek) i wysokość dochodu w kwocie netto – najlepiej jeżeli udałoby Ci się uzyskać zaświadczenie od pracodawcy/pracodawców,

  1. informacja o wydatkach i zobowiązaniach finansowych:

  • informacja o kredycie hipotecznym oraz o wysokości raty kredytu – jeżeli taki posiadasz,

  • informację o wysokości czynszu za mieszkanie, jeżeli taki opłacasz,

  • faktury za media – gaz, prąd, wodę, najlepiej za kilka miesięcy wstecz, aby móc oszacować średniomiesięczną wysokość,

  • faktury za telefon i internet,

  • faktury za olej opałowy, węgiel, ekogroszek etc. jeżeli ogrzewasz swój dom ogrzewaniem indywidualnym,

  • informację o opłacie za śmieci, jeżeli nie jest uwzględniona w czynszu,

  • informację ile miesięcznie przeznaczasz na jedzenie, a także na środki czystości dla całej zamieszkującej z Tobą rodziny,

  • informację o przyjmowanych lekach przez Ciebie i Twoich bliskich i miesięcznych kosztach leczenia,

  • informację o miesięcznych kosztach utrzymania samochodu (paliwo, ubezpieczenie i naprawy w przeliczeniu na miesiąc),

  • informację o zaciągniętych pożyczkach, które spłacasz i w jakiej kwocie,

  • informację o alimentach jeżeli takie płacisz oraz ich wysokości,

  • informację o kosztach żłobka/przedszkola małoletnich dzieci i oświadczenie, że nie było możliwości uczęszczania prywatnie

  • informację o innych kosztach, które nie zostały uwzględnione wyżej, a które ponosisz,

  1. inne ważne informacje – np. planowane zabiegi operacyjne, informacja o remoncie koniecznym do wykonania, informacja o konieczności zakupu samochodu.

Czy od wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wnosi się opłatę?

Nie, nie wnosi się opłaty od wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, niezależnie od tego czy jest to wniosek o zwolnienie w całości czy w części.

Sąd może wezwać do przedłożenia dalszych dokumentów lub zarządzić dochodzenie celem sprawdzenia prawidłowości oświadczeń złożonych we wniosku, może także odebrać przyrzeczenie od wnioskodawcy. Na koniec sąd, bądź referendarz sądowy wydaje postanowienie, w którym decyduje czy dokonuje zwolnienia zgodnie z wnioskiem czy też w inny sposób, bądź wcale. Należy pamiętać o tym, że sąd nie jest związany składanym wnioskiem i może samodzielnie określić wysokość zwolnienia (nie więcej jednak niż wnioskowana wysokość) i np. przy wniosku o całkowite zwolnienie od kosztów sądowych może dokonać zwolnienia częściowego. Także w przypadku wniosku o zwolnienie częściowe sąd może dokonać modyfikacji – przykładowo, gdy Jan Kowalski kieruje pozew do sądu, w którym opłata od pozwu wynosi 3000 zł, równocześnie z pozwem wnioskuje o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu ponad kwotę 1000 zł (co oznacza zwolnienie z opłaty o 2000 zł). Sąd jednak stwierdza, że dokonuje zwolnienia, ale ponad kwotę 1500 zł, czyli Jan Kowalski w stosunku do tego co wnioskował musi dopłacić 500 zł (co oznacza w praktyce zwolnienie z opłaty o 1500 zł).

Co jeśli decyzja będzie inna niż wniosek?

Na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych zgodnego z wnioskiem, a więc i w przypadku zwolnienia w innej wysokości, niż wnioskowana przysługuje zażalenie lub skarga na orzeczenie referendarza sądowego, jeżeli to referendarz wydał takie postanowienie. Aby złożyć zażalenie konieczne jest złożenie wniosku o uzasadnienie postanowienia, którego koszt to 100 zł. Po otrzymaniu uzasadnienia czas na wniesienie odwołania wynosi jedynie 7 dni. Zażalenie na oddalenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych rozpoznawane jest w ramach tzw. zażalenia poziomego, czyli zażalenia kierowanego do tego samego sądu, ale innego składu. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego rozpoznawana będzie natomiast przez sąd, w którym referendarz ten orzeka, czyli sąd do którego kierowaliśmy wniosek.

Co jeśli dalej się nie uda, bądź uda się, ale tylko częściowo?

Wówczas należy dokonać opłaty zgodnie z ustaleniami sądu, w przeciwnym razie złożony pozew zostanie odrzucony z uwagi na brak formalny (brak opłaty) i nie będzie rozpoznawany przez sąd.